Iemand met het chronisch stresssyndroom heeft langdurig zijn of haar grenzen opgerekt. Steeds een beetje meer gegeven. Let wel, dat gebeurt met de beste intenties. En stress is in de basis ook niet slecht. Sterker nog, we hebben het ook gewoon een beetje nodig. Althans, het hormoon wat uiteindelijk voor stress zorgt. Datzelfde hormoon zorgt er bijvoorbeeld ook voor dat we ’s ochtends ons bed uitkomen. Stress wordt pas zorgelijk als het stressniveau niet meer daalt, maar steeds een beetje wordt verhoogd. Stress daalt door momenten van rust, ontspanning en slaap. Iemand die chronische stress ervaart, slaagt daar onvoldoende in. Vrij vertaalt bouw je dan een hersteltekort op. Dat kan je overigens ook nog heel lang volhouden. Dat is het goede van ons sympathisch systeem. Dat kan je zien als je gaspedaal en het biedt je het vermogen om om te gaan met situaties die veel van je vragen; je freeze-flight-fight -modus. Het nadeel is dat je zelf je parasympatisch systeem aan moet zetten; dat deel van je autonome zenuwstelsel wat zorgt voor ontspanning in je lijf.
Samengevat; je doet er goed aan om bewust beide systemen te benutten en daar enige balans in aan te brengen. Maar de praktijk wijst uit dat dit heel ingewikkeld is. En zo ontstaat burn-out.
Wie krijgt chronische stress?
Chronische stress kan iedereen overkomen. Het is op zich niet voorbehouden aan personen met bepaalde persoonskenmerken. Iedereen kan het overkomen. Echter, we zien wel dat vrouwen van rond de 30 jaar er gevoeliger voor zijn en personen met kenmerken van perfectionisme. Levenfases zijn er op van invloed. Dat geldt ook voor het niet maken van loopbaankeuzes of verkeerde keuzes, of situaties in de privésfeer.
Is aanhoudende werkdruk de aanleiding? Of ontbreekt het aan specifieke compententies? Dan moet er chronisch een stapje harder gewerkt worden. Gedurende lange tijd heeft een overspannen medewerker gepresteerd op de top van zijn of haar kunnen. Dat is maar ten dele een bewust gegeven. Werkdruk is vaak wel zichtbaar en voelbaar. Het ontbreken van competenties wordt al gauw vergoeilijkt. Want enerzijds kan dat juist gezien worden als ‘de uitdaging’, anderzijds kan een medewerker het zichzelf verwijten, niet om hulp kunnen of durven vragen of vinden dat het er nu eenmaal bij hoort. Een werkgever ziet het ook niet altijd of heeft min of meerr dezelfde uitleg. Zo ontstaat een patsstelling. Dat frustreert, voelt eenzaam en maakt onzeker.
‘Topsport’-vergelijkingen zijn makkelijk gemaakt: Presteren, discipline, hard werken, niet opgeven en wilskracht.
Echter, een topsporter presteert ook niet het hele jaar op hoog niveau. Een topsporter kiest z’n hoogtepunten, de piekmomenten vooraf uit, maakt een trainingschema en bouwt ook rust in. Stress wordt juist vermeden. Rust is het sleutelwoord om te kunnen pieken op het juiste moment. Een topsporter die overtraind is, vertoond dezelfde symptomen als een medewerker die overspannen is of een burn-out heeft. Er zijn genoeg voorbeelden van topsporters die er een jaar tussenuit moeten. Vaak lijkt een blessure de aanleiding, maar is er een periode van grote druk, een te druk schema en overtrainen aan vooraf gegaan. Herstel kost (veel) tijd. Voor de topsporter en voor de medewerker.
Herstellen van stress
Aangezien stress in de basis een fysieke aangelegenheid is; de hormonen in je autonoom zenuwstelsel (sympatisch en parasympatisch systeem), doet iemand er goed aandacht te hebben op fysiek herstel. Dat klinkt eenvoudig, maar is het oprecht niet. In grote lijnen wordt het volgende geadviseerd aan eenieder die overspannenheidsklachten heeft:
- Het belangrijkste wat je dan te doen staat is lummelen. Niks doen. En met niks doen, bedoel ik ook echt niks doen. Een spannend boek lezen, Netflixen, de schuur opruimen of de zolderverdieping opknappen zijn geen activiteiten die tot rust leiden. Het zijn activiteiten waarbij je in meer of mindere mate wel gefocust moet zijn en dus je aandacht er bij moet houden. Lummelen dus. Niks doen.
- Daarnaast, en dat is zo mogelijk nog belangrijker, veel en goed slapen. Ga op tijd naar bed, doe eventueel een middagdutje. Zorg voor een gezond slaapritme. En in de ochtend niet te vroeg uit bed en start de dag met opstarten. Neem de tijd om op gang te komen.
- Moet je dan hele dagen niks doen? Nee, een andere verstandige activiteit is wandelen. Niet stevig doorstappen en flinke afstanden afleggen, maar kwalitatief wandelen. In de tuin werken, tekenen of muziek maken kan ook.
- Staan er veel to-do’s op je lijstje? Begin dan maar met schrappen of vraag anderen wat van je over te nemen. Kijk eens dus goed naar je prioriteiten, schrap er een aantal en zet je gezondheid maar bovenaan.
- Gezonde voeding. Omdat je lichaam onder stress simpelweg vraagt om koolhydraten en vetten, zijn we geneigd ongezonder te gaan eten als we overspannendheid ervaren. En dat is nu uitgerekend niet wat je moet doen. Zorg dat je gezond en verstandig eet. Je lijf zal je er dankbaar voor zijn.
- Is je telefoon je beste vriend? Dan is het ook verstandig om deze vriendschap een poosje op een laag pitje te zetten. E-mails, social media en spelletjes doen eigenlijk hetzelfde met je. Ze voeden je stresssysteem op een onwenselijke manier.
Wil je tips om te voorkomen dat je overspannen (of overtraind) raakt, kijk dan eens naar dit filmpje van de Universiteit van Nederland.
Mentale gevolgen
Je dacht misschien dat een burn-out vooral een mentaal probleem is. Dat wordt het uiteindelijk wel. Chronische stress zorgt onbalans, ook in ons brein. Je vermogen om tot logisch redeneren neemt af, je emotiecentrum neemt de regie over en bepaalt je gedrag. Somberheid ligt op de loer. Het wordt dus een mentaal probleem. Dat betekent dat de emoties die je vertoont een gevolg zijn en van tijdelijke aard. Ze vlakken weer af naarmate je herstelt. Dat geldt ook voor je brein. Iemand met een burn-out moet voorkomen grote, belangrijke beslissingen te moeten nemen. Je kan met zoveel stresshormonen in je lijf (en brein) geen goede, evenwichte keuzes maken. Vaak zijn kleine, onbelangrijke besluiten al ingewikkeld.
Is dit alles van tijdelijke aard? Ja, meestal wel. Maar iemand die langdurig stress ervaart en een flinke periode burn-outklachten vertoont, kan ook permanent schade aanbrengen aan zijn of haar brein. Dat is dus ook gelijk een goede reden om chronische stress te lijf te gaan of beter nog, om het te voorkomen.
Burn-out of overspannen?
Misschien vraag je je af wanneer er sprake is van overspannenheid en wanneer je een burn-out hebt. Kort gezegd kan je met overspannenheidsklachten nog een poos doorwerken. Dat is niet goed, maar meestal lukt het nog. Medewerkers die overspannen zijn, kunnen hun werk nog wel uitvoeren. Je ziet en merkt meestal wel dat het niet goed gaat, maar ze zijn er en ze doen wat nodig is. Misschien wordt het te laat aangeleverd, zijn er slordigheidsfoutjes en werken ze op momenten dat ze vrij zijn. Overspannen medewerkers zijn dus nog staat om hun werk te doen. Dat is echter niet de oplossing. Deze medewerkers stevenen uiteindelijk af op een burn-out als ze niet ingrijpen. Want dat is niet zonder gevolgen. Het herstel van een burn-out vraagt veel meer tijd en is een complex en emotioneel proces. Wie overspannenheid ervaart, doet er goed aan om tijdig op de rem te staan.
Iemand die een burn-out heeft, valt op een dag (figuurlijk) om. Wellicht om ogenschijnlijk niks. Het is een druppel. Wat er aan vooraf is gegaan, staat hierboven in het artikel beschreven. De opbouw naar een burn-out kan jaren duren.
Verzuim en stresspreventie
Als het gaat om het terugdringen van langdurige verzuim en de kosten die gepaard gaat met stress op de werkvloer, loont het de moeite om in te zetten op stresspreventie. Daarvoor zijn verschillende inteventies mogelijk. Een belangrijke basis is een bedrijfscultuur waarin medewerkers de ruimte voelen aan te geven dat het niet goed gaat. De leidinggevende speelt daarin een cruciale rol. Het type leiderschap en persoonlijkheid van de leidinggevende bepaalt veel als het gaat om het ervaren van stress en het bespreekbaar maken ervan. Maar dat niet alleen, want een permanente werkdruk zorgt er ook voor dat medewerkers zich niet tijdig ziek melden. Ze willen hun collega’s niet opzadelen met extra werk en blijven werken, terwijl ze beter voor kort verzuim kunnen kiezen, dan voor langdurige uitval. Dat is de keerzijde van loyaliteit.
Interventies die helpen:
- Leiderschapsprogramma voor leidinggevenden
- Een interne of externe coach waar de medewerker mee in gesprek kan om grenzen aan te leren geven (en voelen)
- Interne communicatie en tips over stresspreventie en terugkerende preventieve activiteiten
- Teamcoaching, gericht op aanspreken, uitspreken, grenzen aangeven, vertrouwen, constructief conflictmanagement
- Medewerkerstevredenheidsonderzoek
- Cultuuronderzoek
- Vertrouwenspersonen, zowel intern als extern.
- Het goede voorbeeld stimuleren, ondersteunen en waarderen; bijvoorbeeld directieleden die het juiste, gewenste gedrag laten zien.
Ik begeleid medewerkers met overspannenheidsklachten en medewerkers die reintegreren na een burn-out en keuzes willen (of moeten) maken ten aanzien van hun loopbaan en ontwikkeling. Sta je zelf op dat punt? Of wil je een medewerker de helpende hand bieden. Ik ga er graag met je over in gesprek.
Vrijblijvend kennismaken?
Ben je benieuwd naar een coachtraject? Wil je iets afstemmen? Plan dan zelf een kennismakingsgesprek in of laat via mijn website een bericht achter, dan neem ik contact met je op.
Ik ga graag met je in gesprek om te onderzoeken wat jij nodig hebt om antwoorden te vinden op je loopbaanvraag of je werksituatie te verbeteren.
– Manon Erich
